NGAROBAH RARANGKÉN PER-AN KANA UNGKARA KECAP BASA SUNDA

Dina basa Indonésia, rarangkén (imbuhan) per-an téh pohara produktifna. Réa pisan kecap anu bisa dilarapan éta rarangkén, malah saterusna mah aya anu geus jadi istilah baku, tur mi-boga harti mandiri.

Kiwari, éta rarangkén téh karasa pisan nyosokna kana basa Sunda. Pikeun urang anu sok (rajeun) nyieun tulisan dina basa Sunda, kecap anu maké rarangkén per-an téh sok jadi masalah: kumaha ngunikeunana, atawa kumaha piungkaraeunana. Naha ari dina basa Sunda aya rarangkén per-an téh? Mun euweuh, kumaha atuh pigantieunana? Sabalikna, mun rék dianggap aya, naha rék ditulis sacéréwéléna kawas dina basa Indonésia, atawa rék dirobah heula (di-Sunda-keun)? Mindeng pisan deuih, urang sok jadi kateug, lantaran hésé manggihan kecap sasaruanana. Pangna urang remen kateug téh, sabab biasana dina waktu mikir téh, upamana dina rék ngagelarkeun karangan, urang sok katalikung ku jalan pikiran ngagunakeun basa Indonésia, atawa materi anu rék ditulis ku urang teu pati nyoko kana nuansa budaya Sunda. Cindekna, ari mikir ku basa Indonésia, ari prakna ditulis bet dina basa Sunda. Atuh tangtu waé hasilna remen teu nyekrup. Ungkara kalimah anu disusun ku urang karasana teu/kurang nyunda. Atawa, bisa waé lantaran materi anu rék ditulis ku urang téh teu pati nyoko atawa ngagambarkeun nuansa, suasana, katut alam pikiran Sunda.

Ieu mah minangka tarékah saheulaanan, saméméh aya palanggeran anu baku (jinek), pun uing nyoba-nyoba nyusun papasingan kecap anu dina basa Indonésiana maké rarangkén per-an.

1. Rarangkén per-an dina basa Indonésia dirobah jadi rarangkén pa-an dina ungkara kecap Sundana, kalawan kecap asalna dirobah kana basa Sunda, contona:

perkumpulan  --- pakumpulan

perkampungan  --- pakampungan

perguruan  ---- paguruan, robah deui jadi paguron

perilmuan  ---- paélmuan, tapi teu bisa mun jadi paélmon

perdukunan ---- padukunan

pertukangan ---- patukangan

perusahaan  ---- pausahaan

perlindungan --- panangtayungan

                             panyalindungan

perpustakaan  ---- pabukuan, robah deui jadi pabukon

2. Rarangkén per-an dina basa Indonésia dirobah ku kekecapan (istilah) anu geus nyampak

dina basa Sunda, anu prosés morfologisna rupa-rupa, contona:

perjalanan  --- lalampahan

persamaan ---- sasaruaan

persaudaraan --- duduluran

perjudian --- adu-aduan

*peringatan ---- pangéling-ngéling

persahabatan ---- sosobatan

perencanaan  ---- rarancang

pertukaran  ---- tutukeuran

perwakilan  --- wawakil

perceraian  ---- pepegatan

pertengakaran  ---- pacéngkadan, papaséaan

perkalian  --- kakalian, tapi teu bisa dirobah jadi kakalén

permintaan  --- paménta

perundingan --- rundingan

peraturan  ---- aturan, lain palaturan

pertalian  --- katalian

perkataan   ---- omongan

persekongkolan ---- sapongkol

perdamaian  --- karépéh-rapihan

pertambahan  --- tambahna

persaingan  ---- silisaingan

percampuran  ---- pacampurna

perbedaan  ---- bédana

perbendaharaan ---- kajembaran, kabeungharan (tapi husus keur kecap/kalimah)

pertolongan  ---- pitulung

pertumbuhan  ---- tumuwuhna

peribadatan  ---- ibadah

perjodohan   ---- jodo

percontohan  ---- conto

perkotaan  ---- kota

perburuan  --- tegal pamoroan (husus nuduhkeun tempat)

             persepakbolaan --- dunya méngbal (maén bal)

            pertanyaan  ---- patalékan, sakapeung angger pertanyaan, atawa robah jadi

pananya, ngan lain pananyaan

Catetan:

Ieu parobahan téh tangtu bakal dumasar kana kalimahna deuih; teu matok kawas bieu anu dicontokeun waé. Upamana waé kecap peringatan anu ku urang ditarjamahkeun jadi pangéling-ngéling, tapi ari dina kalimah séjén mah can tangtu kitu,  misalna:

            "Penjahat tidak menghiraukan tembakan peringatan."

Kecap tembakan peringatan téh geus jadi istilah husus. Asa teu keuna mun ku urang ditarjamahkeun jadi témbakan pangéling-ngéling atawa témbakan ngélingan. Mun arék ogé témbakan ngingetan, bari jeung ieu ogé teu pati pas kana maksudna. Mé-mang, dina sawatara kasus mah conto anu dibéréndélkeun di luhur bieu téh teu sagem-blengna ngepas, lian ti hésé néangan sasaruaanana téh, contona:

            "Pemain belakang Persib mendapat peringatan keras dari wasit."

Naon ari Sundana peringatan keras, naha sarua jeung ditegor? Asana mah béda, nya? Urang pikiran wé ku saréréa. Lamun éta kalimah rék di-Sundakeun, wayahna kudu dirobah ungkarana.

3. Rarangkén per-an anu (urang anggap waé) geus ditampa dina wangun morfologis Sunda, tapi ukur pikeun sawatara kecap waé, contona:

perhatian, malah sok dilemeskeun jadi perhatosan

perjanjian, robah saeutik jadi perjangjian

perjuangan, robah saeutik jadi perjoangan

perkawinan

pertandingan

perlawanan

4. Rarangkén per-an anu dianggap tacan jadi basa Sunda, tapi hésé ngarobahna, tur

  umumna mah geus jadi istilah husus, contona:

pertanian

perkebunan

perburuhan

perumahan

perkantoran

pertanahan

perpajakan

perairan

persenyawaan

persuratkabaran

perkeretaapian

Catetan:

Rék kumaha sikep urang dina nyanghareupan wangun kecap kawas kieu? Ceuk pamanggih kuring, geus waé urang tampa. Urang sawang tina sisi positifna, nyaéta basa Sunda sina ngabeungharan, sarta mampuh dipaké alat komunikasi dina alam kakiwarian.