Ah, rék lempeng waé, pokna dina jero haté. Tapi, karék ogé
sababaraha léngkah, bet ngadadak aya pikiran hayang nyimpang ka lembur anu
kungsi jadi pamatuhan akina. Saha anu nyaho aing bakal meunang katerangan anyar
anu réa gunana, gerentesna
Kabeneran jalan liliwatan téh simpé. Kitu deui sawatara
lembur laleutik asa ilang dangiang. Barang cunduk ka anu dijugjug, manéhna
pohara ngajenghokna. Imah Aki Rangga geus rata jeung taneuh; ancur jadi lebu.
Anu nyésa téh kari tatapakanana, parentul dina sela-sela dapuran cécéndét.
Kawas anu geus lila dihuruna, sabab tatangkalan anu jaradi geus katémbong
ngaliab. Pangauban anu tadina haneuteun téh, kiwari geus salin sinis jadi
dungus.
Paingan ti tatadi teu katénjo jalma ngulampreng, omongna
dina jero haté. Jigana mah pangeusi lembur ngarasa ginggiapeun, tepi ka
maranéhna nyaringkah ti dinya. Teuing saheulaanan, teuing rék salilana.
Demung teu waka incah ti dinya, najan teu cicing di tempat
negrak ogé. Ngahaja nyalingker di tukangeun tatangkalan, bisi aya batur anu
pangangguran nyérangkeun.
Rada lila ngalelentuk, bari mikir-mikir kudu kumaha nya
pipétaeun. Keur kitu, katénjo anu ngurunyung. Anu balik ti huma jigana mah.
Anu anyar datang téh kacida reuwaseunana, barang ku Demung
disampeurkeun. Malah jigana téh arék ngabéngbéos deui, najan harita katénjo
semu kasima.
“Ari ieu imah iraha kahuruanana?” Demung miheulaan nanya.
Teu gasik ngajawab, kalah mencrong ka anu nanyana, bangun
anu rada curiga.
“Iraha, Mamang, kahuruanana?” nanya deui.
“Sanés kahuruan, da,” témbalna.
“Sanés kahuruan kumaha? Apan sidik, ieu buktina geus jadi
lebu.”
“Sanés kahuruan, tapi ngahaja dihuru,” témbalna alon,
sari-sari anu kalepasan nyarita.
“Diduruk ku saha?”
“Duka atuh, Ujang. Mamang mah teu apal inya, margi sanés
urang lembur dieu. Ti dinya, ti peuntas.”
“Ari pangeusina kumaha, saralamet?” nanya deui, api-api teu
nyaho.
“Da tos kosong waktos didurukna téh. Dua dinten ti
saangkatna Juragan Rangga, ieu bumi lajeng diduruk. Tapi, Mamang ogé ukur
terang tina wartos,” témbalna, bangun anu kacida ati-atina, bisi salah pok.
Demung ngahuleng. Geus teg waé yén anu boga gawé téh
tangtuna usung-ésang ti pademangan. Moal saha deui! Jigana téh alatan meupeus
keuyang, duméh anu rék diraponan ku maranéhna bet kasampak suwung.
Hutang uyah, bayar uyah! Hutang seuneu, bayar seuneu!
Dur, najan tepi ka mana waé ogé, ku aing mo teu
disanghareupan, omongna ding jero haté.
Harita kénéh Demung geus boga rarancang rék ngajorag
pademangan. Diduruk siah! Moal diisukkeun deui; peuting ieu kénéh!
Geus buleud patékadanana. Tapi, ngadadak manéhna inget kana
caritaan akina—yén kudu dipikir heula masing asak, ulah sok kejot borosot!
Leng deui ngahuleng, nimbang-nimbang patékadanana anu bieu
geus kedal tina dadana. Jorojoy aya pikiran séjén, matak naon mun séjén waktu,
susuganan aya lolongkrang anu leuwih merenah. Jeung deuih, masing kalah kumaha
ogé, gawé rongkah kawas kitu mah kudu bari réréongan jeung anu lian. Asa
pamohalan mun dipigawé ku sorangan.
Cindekna: bolay, da geus kasawang untung rugina. Demung
gesat-gesut mulang ka Janggala.
Barang datang, kasampak bapa kukutna keur ngahuhuleng semu
bingung. Di imah karasa combrék.
“Ari silaing tas ti mana?” bapa kukutna ujug-ujug ngahaok.
“Hampura uing, Bah,” omong Demung.”’Rumasa uing indit lila
bari jeung teu pupulih heula.”
“Heueuh. Tas ti mana?”
“Kieu, Bah,” terus waé didongéngkeun sakur anu karandapan ku
manéhna.
Bapa kukutna ngabandungan gemet pisan. Sanggeus lalakonna
tamat, kakara pok nyarita, “Naha atuh mani kamalinaan? Silaing geus nyiksa ka
déwék, utamana ka indung silaing.”
“Hampura, Bah. Uing téh taya pisan waktu pikeun méré béja
heula. Kumaha tuda, bongan kitu kaayaanana. Lain teu inget ka Ema jeung ka
Abah. Ari sababna, ka itu ogé uing wajib buméla, da tunggal kolot sorangan
kénéh,” omongna. “Mana ari Ema?”
“Indung silaing? Hayu tuturkeun déwék!” bapa kukutna kalah
nyarita, kitu. Jut turun, koréléng ka pipireun imah.
Demung nuturkeun. Manéhna tacan bisa ngira-ngira, ka mana
losna pamaksudan bapa kukutna.
“Tah, ieu ... !” pokna deui bari nunjuk gundukan taneuh
beureum.
“Bah ...!” ngan sakitu anu kedal tina biwirna.
“Heueuh. Tah, aya di dieu indung silaing mah.”
Ngadadak asa leuleus taya tangan pangawasa. Ampir-ampiran
teu kuateun nangtung ogé, malah. Manéhna ngeluk bari nungkupan beungeut. Asa
loba budalkeuneun anu nyelek ti jeroeun dada, tapi dina tikorona karasa aya anu
ngahalangan.
Sanggeus rada lila, kakara bapa kukutna nyarita deui. Cenah,
ti barang manéhna teu balik-balik, indung kukutna terus ngareunggeuy; gering
nangtung teu menyat deui.
“Silaing geus disangka paéh, mana mulan-malén taya béjana
gé. Komo deui barang di lembur séjén guyur aya anu manggihan bangké
ngabebengkang di walungan, anu awak jeung beungeutna geus raca tapak pakarang.
Ku anu mawa béja digambarkeun dedeganana. Ari indung manéh, bet jol-jol yakin
yén anu paéh téh anakna. Anu matak gering pikirna beuki parna. Déwék onaman,
tacan enya-enya yakin.”
“Naha ku Abah teu dibuktikeun heula atuh,” omong Demung.
“Enggeus éta ogé. Ku déwék ngahaja layon téh ditéang, ngan
hanjakal ku urang ditu geus dua poé dikubur, tuda cenah bauna geus nataku,”
walon Abah Demung. “Saenyana déwék asa kurang kumaha nyarita, tapi indung manéh
keukeuh waé mageuhan anggapanana. Saban poé taya deui anu dipicangcam, iwal
silaing. Antukna tepi ka hanteuna.”
Demung ukur ngahuleng. Rumasa dirina salah, tur jadi cukang
lantaran indung kukutna kagegeringan. Ayeuna mah rék kumaha deui pikarepeun, da
moal bisa dibalikan deui. Najan ceurik lolongséran bari carékna tepi ka bijil
cimata getih ogé moal aya gunana. Nu enggeus mah, nya enggeus. Tinggal neuteup
pikahareupeun. Jalan sorangeun masih kénéh ngembat panjang, tur moal kurang
tarahalna.
***
BEUKI maju ka peuting, anu nayuban beuki maraceuh.
Tatabeuhan beuki ngemprung, anu ngarigel sakapeung beuki marotah. Sawaréh deui
tingceuleuweung mabok arak, bari teu kurang-kurang anu téténjrag jeung
totonjok, badis munding kaasupan gaang. Mun teu kitu, ngajéngjéhé pada
marencétan, terus utah boboroloan.
Harita, peuting di pademangan jadi peuting anu pinuh ku
kasuka.
“Pur, sing luhur ngalungkeun sampur, Mantri. Paratkeun tepi
ka, subuh!” Juragan Demang ngajorowok, sanggeus bieu diceuceuhan.
Perjurit kapetengan tingkalalar di buruan, ngintip-rigintip
bisi aya jurig nyiliwuri. Sabot nu nayub saruka bungah, maranéhna narima
papancén ti dununganana. Mangka caringcing pageuh kancing, saringset pageuh
iket!
Dikéképan ti lebah dieu, tapi di beulah ditu jadi bolongor.
Anu ieu tohaga, anu itu wawayagon. Kitu harita di sabudeureun pademangan ogé.
Kapetengan teu arengeuh yén aya pihak séjén anu niat néwo-néwo, dina mangsana
para ménak cacap nganteur kasuka. Bongan kalalanjoan anu ngabaksaan, bongan ronggéng
pangbarepna matak moho, antukna lat poho kana medemna peuting anu sakapeung
dijieun lolongkrang hadé pikeun uru-ara.
Pauting harita, Demung sabatur-batur geus rapih ningker
pademangan. Blas-blus ka anu paroék tur merenah dijieun panyumputan. Kari nunggu-nunggu
tangara iraha pidereunana! Saréréa geus kabagi pancén. Lamun kitu, kudu kumaha.
Lamun kieu, kudu kumaha. Mangkadé ulah rék kapiheulaan abar.
Sabot kitu, di beulah wétan katénjo seuneu ngabebela. Teu
katangen iraha mimiti teurakna, nyaho-nyaho geus ngagégébrag salegana
wawangunan. Langit ngadadak hibar. Sora awi garing tingbeletok jadi parab
seuneu, silitémpas jeung kocéakna jalma.
“Kahuruan ... ! Kahuruan ... !”
Sora kohkol dititirkeun. Ditakolna saengangna, da bisi
kasilep ku corowok jalma. Brug-breg anu lalumpatan. Pagaliwota hésé
ngabédakeunana; naha anu rék mareuman seuneu atawa anu rék sacokotna-sacokotna
dina mangsa anu séjén keur bangreung jeung tagiwur!
Seuneu beuki ngabebela, teu kalis ku dibanjuran. Gur deui,
gur deui! Kapetengan cuh-cih nawu sumur jeung nilasan tangkal cau. Lung, lung
dibalangkeun kana seuneu.
Juragan Demang ukur bisa hahaok, da puguh geus selang-seling
weureu arak. Maksudna mah rék ngatur kapetengan, tapi tangtungna teu kaur ajeg.
Meusmeus ngarampéol, meusmeus ngarampéol. Tungtungna terus pada nyareuceuhan.
Atuh cai keur mareuman seuneu téh kacontang sasiwur, dipaké niiskeun anu weureu
inuman.
Ana pareng geus rada éling, bijil deui haokna. Jung nangtung
bari dadaligdeugan. Tungtungna ukur bisa ngatur bari disangkéh ku anu séjén.
Éta ogé, teuing aya anu ngadéngé, teuing henteu, da puguh keur sakitu kaweurna.
Dina keur pahibutna mareuman seuneu, di sawatara tempat
ragot anu bégalan pati. Kapetengan anu samakta budal kabéh, pabuis métakeun
pangabisana. Tapi, da puguh musuh teu puguh saha-sahana, antukna loba anu
cilaka ku pamolahna sorangan. Ari sababna, Demung sabatur-batur hésé
dibedakeunana ti rahayat anu keur tagiwur.
Kaitung lila campuhna. Teuing sabaraha imah anu harita
dirurud eusina, sakur emas-inten atawa barang anu gedé pangajina. Tangtuna ogé
lain ti imah si itu, si éta barang marahal kitu mah; ti imah para gegedén
sabudeureun pademangan. Sageuy di imah rahayat mah maké aya dunya brana sagala.
Paling ogé pacul jeung parabot tatanén lianna.
Puguh waé mucekil beubeunanganana téh, najan éta ogé remen
kudu adu hareupan jeung kapetengan pademangan. Bubuhan sarua pada-pada siihan,
dina derna bégalan pati téh loba anu tatu kabeunangan; ti dua pihakanana.
Seuneu geus maju ka pareum, bapa maling geus nyaringkah deui
ngajauhan puseur dayeuh pademangan. Kaburna nyarahcalan bari jeung inditna
papencar, aya anu ngidul aya anu ngalér, ka wétan reujeung ka kulon. Pokona mah
dapon salamet nya diri, sabab kapetengan anu bijil beuki abrul-abrulan, lir
siraru saentasna turun hujan. Tangtu waé jumlahna henteu saimbang.
“Mundur, Mung,” ceuk Si Jangkung barang mireungeuh ponggawa
nagara beuki réa jumlahna. Geus lain lawan-lawaneun jalma welasan, tuda.
Karepna mah hayang terus maju bébéakan, ngan kaburu
ditongtak ku batur-baturna bari diarélingan yén terus narajang ogé moal aya
gunana, malah engkéna baris jadi mamala. Demung ngarasa ganggarateun, sabab
dipegat kahayangna. Tungtungna mah manéhna ogé milu mundur, nuturkeun
batur-baturna anu geus jarauh incah ti tempat bégalan pati.
Ka mana deui lalumpatanana lamun lain ka leuweung, da di
dinya anu sok dipaké panyumputanan. Harita ogé mimiti nungtutan daratang;
jul-jol ti saban jurusan, lila-lila ngarumpul deui kawas basa rék indit. Anu
daratang téh teu kabéh walagri. Aya anu geus dewang tapak gobang, aya anu
bancunur urut katinggur. Demung ogé ngagurat lebah piping, tapak bedog anu teu
kaburu digiwarkeun. Getihna merebey teu eureun-eureun..
Jebul Si Joban bari ingkud-ingkudan. Ngélék buntelan
sadua-dua.
“Demung, urang katitiwasan,” omongna bari haruhah-haréhoh.
“Naha kumaha, kitu?”
“Si Akang beunang diraponan ku kapetengan.”
“Hah! Baruk Si Abah kacerek musuh?”
“Enya. Mamang lain teu niat nulungan, ngan tuda ituna lain
lawan-lawaneun. Kuriak waé jadi cilaka saréréa,” témbalna deui bari terus
ngalungsar dina canir.
Demung ukur bisa ngahuleng semu bingung. Kudu kumaha nya
pipetaeun? Bapa kukutna sasat geus lain cokot-cokoteun, ari lain rék sosoroh
kojor mah!
Barang diitung, tina dalapan welas jalma téh, tilu di
antarana teu mulang deui. Teuing geus ngababatang, atawa kacerek aya kénéh
nyawaan.
“Mung, urang tong lila teuing reureuh di dieu, bisi kasusul
ku urang pademangan. Beu, matak barabé engkéna, da kaayaan urang kiwari ukur
batan sakieu,” omong Si Jangkung.
“Enya. Anu geus kacerek mah, dalah kudu dikumaha. Ditéang
deui ka ditu ogé, sarua jeung urang séba nyawa,” omong anu séjén. Maksudna mah
sarua, hayang buru-buru ingkah ti dinya, bisi anu ngudag ngagurutak mantén.
Bring arindit deui, rék néangan panyumputan anu sakirana
moal kasusud ku perjurit nagara. Tangtu waé jalan panglumpatan téh loba anu
geus dipeungpeukan. Pamohalan lamun maranéhna bisa ngalanto ka pilemburan.
Anu lumaku geus teu bisa diajak rusuh. Komo deui ayeuna
dibawa kukurubutan. Keur mah jalan sorangeun sakitu rumpilna, katurug-turug
loba anu geus kalémpohan. Ngan awaking ku sieun waé pangna maranéhna maksakeun
ingkah sotéh.
“Ayeuna mah kieu,” omong Demung sanggeus manggih pangreureuhan
anu rada merenah, “saheulaanan mah reureujeungan téh tepi ka dieu heula. Pék
ayeuna barang bagikeun. Mun geus réngsé, urang kudu terus papencar. Mun rék aya
naon-naon deui, engké baris dibéjaan.”
“Tapi, entong nempuh anu matak cilaka atuh,” ceuk kokolot
bégal ti Kolébérés.
“Enya, ulah kawas ayeuna, tepi ka batur urang aya anu
beunang bari urangna sorangan loba anu tatu,” omong anu séjén.
“Heueuh, da saha anu apal pikieueun atuh,” omong Demung.
Réngsé babagi, maranéhna terus bubar. Geus dipapadonan éta
ogé, sangkan tong kumawani ngulampreng ka paraméan. Malah mun bisa, pamatuhan
ogé kudu buru-buru pindah.
Sajajalan, Demung katénjo rada nguyung; mikiran nasib anu
tumiba ka bapa kukutna. Éta ogé ari napsu mah ngagugudug, tapi kakuatan anu
nyampak moal picumponeun.
Tapi, najan kukumaha waé ogé, aing kudu boga tarékah, omong
dina jero haténa.
***
Tidak ada komentar:
Posting Komentar